Γράφει ο Μάριος Παπαευσταθίου
Καθηγητής Οικονομίας & Σύγχρονων Τεχνολογιών
Ειδικός σε θέματα Καινοτομίας, Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακού Μετασχηματισμού
Κάποτε η ιδέα και μόνο του διαδικτύου στην χώρα που γέννησε την Δημοκρατία, ήταν τόσο δελεαστική και συναρπαστική, όσο είναι σήμερα τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης– με τη διαφορά ότι τα Social Media, εκτός από ενθουσιασμό μπροστά στο άγνωστο, ενίοτε δημιουργoύν και… κινδύνους.
Στην εποχή που η ψηφιακή εξέλιξη διαμορφώνει και επαναπροσδιορίζει κάθε πτυχή της ζωής μας, ένα κεφάλαιο που ξεχωρίζει με την εκρηκτικότητα και τη διαρκή εξέλιξή του είναι τα Social Media. Αυτά τα ψηφιακά πλατό, που αρχικά αναδείχθηκαν ως μέσα επικοινωνίας, έχουν εξελιχθεί πέρα από τα απλά εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης, μετατρέποντας τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, και σκεφτόμαστε σε κάθε πτυχή της καθημερινής μας ύπαρξης
Ουσιαστικά σήμερα ξοδεύουμε πολλά και έχουμε λίγα, αγοράζουμε περισσότερα αλλά απολαμβάνουμε λιγότερα, η γνώση αυξάνεται αλλά μειώνεται η κριτική ικανότητα, μιλάμε πολύ αγαπάμε σπάνια και μισούμε συχνά, έχουμε περισσότερες ανέσεις αλλά λιγότερο χρόνο, κατακτήσαμε το διάστημα και χάσαμε το δικό μας πλανήτη, διαθέτουμε περισσότερα πτυχία αλλά λιγότερους λογικούς ανθρώπους, έχουμε πολλούς ειδήμονες αλλά περισσότερα προβλήματα, πολλαπλασιάσαμε τα υπάρχοντά μας και μειώσαμε τις αξίες μας ,μάθαμε να εξασφαλίζουμε τα προς το ζην αλλά δεν μάθαμε στο ευζήν , στην εποχή των ψηφιακών παραθύρων, των ρηχών και ανθρώπινων σχέσεων.
Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι υπηρεσίες και πλατφόρμες στο διαδίκτυο όπως (το Facebook, το Twitter, το Instagram, το LinkedIn, το YouTube,το Tik Tok) που επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργούν, να μοιράζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες, ιδέες, περιεχόμενο και απόψεις. Έχουν γίνει το σημαντικό μέρος της καθημερινής ζωής των ανθρώπων και έχουν μεγάλη επίδραση στην επικοινωνία, την πληροφόρηση και την κοινωνική διασύνδεση. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω πως η ζωή στον συναρπαστικό κόσμο των Social Media είναι σαν να κάνεις ποδήλατο ,όμως για να κρατήσεις την ισορροπία πρέπει να κινείσαι συνεχώς και φυσικά το νόημα της ζωής είναι.. να δίνεις νόημα στην ζωή .. και εντός αλλά κυρίως εκτός διαδικτύου. Ο άνθρωπος διατηρεί την ισορροπία του, την αυτοκυριαρχία του και την σιγουριά του μόνο όταν κινείται προς τα εμπρός.
Στην σύγχρονη εποχή είναι γεγονός πως οτιδήποτε μπορεί να πλαστογραφηθεί εκτός από την ανθρώπινη ευφυΐα. Άλλωστε δεν πρέπει να λησμονούμε ότι«είμαστε σαν τα βιβλία,οι περισσότεροι βλέπουν μόνο το εξώφυλλο, η μειοψηφία διαβάζει την εισαγωγή, πολλοί πιστεύουν τους κριτικούς και ελάχιστοι γνωρίζουν το περιεχόμενο τους».
O Πλάτων είπε «γνώμη δύνανται να έχουν άπαντες, γνώση δια να έχουν γνώμη όμως έχουν; Μέσα από τα social media, υπάρχει η έννοια της δημοκρατίας αν σκεφτεί κανείς πως μέσω αυτών ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να εκφράσει οποιαδήποτε άποψη έχει πάνω σε οποιοδήποτε θέμα, υπάρχει δηλαδή ελευθερία του λόγου, βασική αρχή της δημοκρατίας. Αφενός οι άνθρωποι υπάρχουν για να επικοινωνούν ,αφετέρου τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης υπάρχουν για να χρησιμοποιούνται. Στην σύγχρονη ψηφιακή εποχή που ζούμε παρατηρούμε ότι ο κόσμος είναι σε χάος, γιατί αυτά τα δύο είναι ανάποδα και το μόνο σίγουρο είναι ότι,ότι είναι η επικοινωνία για τις σχέσεις μας είναι ασφαλώς ότι η αναπνοή για την ζωή μας.
Η σχέση μεταξύ δημοκρατίας και κοινωνικών μέσων δικτύωσης είναι πολύ σημαντική. Είναι σημαντικό να επιδιώκουμε την ισορροπία μεταξύ αυτών των πτυχών προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν θετικά στην υγιή λειτουργία της δημοκρατίας. Αυτά μπορούν να διευκολύνουν τη συμμετοχή των πολιτών στη δημοκρατική διαδικασία, καθώς παρέχουν έναν άμεσο τρόπο στους ανθρώπους να εκφράσουν τις απόψεις τους, να ενημερωθούν για τις τρέχουσες εξελίξεις και τα υφιστάμενα γεγονότα και ακόμη να συζητήσουν θέματα πολιτικής. Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την οργάνωση κινητοποιήσεων και πολιτικών εκδηλώσεων.
Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες, πολλοί θεωρήσαμε ότι η Δημοκρατία αποτελεί κεκτημένο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο. Πιστέψαμε ότι οι όποιες διαφωνίες εκφράζονται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, της ελευθερίας και του σεβασμού της διαφορετικότητας. Όσο οι χρήστες επικοινωνούν μόνο με ανθρώπους που έχουν ίδιες απόψεις με τις δικές τους, εμφανίζονται λιγότερο πρόθυμοι να συζητήσουν με τους υπόλοιπους, πιστεύουν ότι είναι πλειοψηφία ακόμα κι αν δεν είναι και δημιουργούν την ψευδαίσθηση ενός ολόκληρου δημόσιου χώρου, ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν μόνο ένα κομμάτι του.
Κανένα από τα πρόσωπα της ιστορίας δεν σφάλλει. Απλώς βλέπουν την πραγματικότητα από διαφορετική οπτική γωνία. Το μόνο λάθος, σχεδόν πάντα, είναι να πιστεύω ότι η θέση όπου βρίσκομαι είναι η καλύτερη για να διακρίνω την αλήθεια. Ο κουφός πάντα νομίζει ότι όσοι χορεύουν είναι τρελοί.”
Ο ρόλος των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης υπήρξε καθοριστικός σε αυτή την πορεία. Η ίδια τους η φύση, που επιτρέπει τη σύνδεση με άγνωστα σε εμάς πρόσωπα και την ανταλλαγή απόψεων μαζί τους, φαίνεται να λειτούργησε ως το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν και συνεχίζουν να αναπτύσσονται τέτοια φαινόμενα. Ουσιαστικά, όσο τα social media δημιουργούν ένα αποκεντρωμένο δίκτυο ενημέρωσης, τόσο δυσκολότερο γίνεται για μία κεντρική αρχή να ελέγξει τη ροή της πληροφόρησης προς το κοινό. Αυτό που μάλλον πρέπει να εξεταστεί είναι το κατά πόσο και με ποιες προϋποθέσεις μπορούν να μετατραπούν από ένα χρήσιμο εργαλείο υπεράσπισης της Δημοκρατίας, σε όπλο εναντίον της. Μέρος της λύσης θα μπορούσε να είναι η θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας τους, προστατεύοντας τους χρήστες από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων(fakenews)
Τα social media διευκολύνουν στις μέρες μας τον διάλογο και την ελεύθερη έκφραση, διότι μπορούμε να σχολιάζουμε, να μοιραζόμαστε απόψεις, να προβληματιζόμαστε σε πραγματικό χρόνο. Η ελευθερία του λόγου ενισχύει την δημοκρατία, διότι μας δίνει την δυνατότητα να γινόμαστε συμμέτοχοι στα δρώμενα, ανά πάσα στιγμή. Βεβαια από την άλλη τα social media είναι υπεύθυνα όπως αναφέραμε παραπάνω και για την εξάπλωση ψευδών ειδήσεων, σε ανεξέλεγκτο βαθμό. Αυτό επηρεάζει τους πολίτες γιατί τους παραπλανά και άρα αυτό απειλεί εμμέσως και την δημοκρατία.
O άνθρωπος στο διαδίκτυο μοιάζει με κλάσμα. ο αριθμητής δείχνει αυτό που πραγματικά είναι και ο παρονομαστής αυτό που νομίζει ότι είναι.όσο μεγαλύτερος είναι ο παρονομαστής τόσο μικρότερο είναι το κλάσμα.
Η ύπαρξή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατά την γνώμη μου είναι σημαντική, ωστόσο με κάποιες δικλείδες ασφαλείας και με ελέγχους από τους αρμόδιους φορείς που θα διασφαλίζουν την ορθή και ηθική τους λειτουργία. Και εμείς σαν χρήστες εννοείται ότι μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε, σαν βήμα για να εκφραστούμε, αλλά πάντα με κριτική σκέψη. Παράλληλα, όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ανά περιπτώσεις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν στην πιο ολοκληρωμένη ενημέρωση. Λειτουργούν υπέρ της ονομαζόμενης «δημοσιογραφίας των πολιτών», η οποία μπορεί με τρομακτική ταχύτητα να διαμοιράσει μια είδηση, χωρίς ωστόσο να μπορεί να τσεκάρει κατά πόσο είναι αληθινή και γενικά γέμισε ο κόσμος από ανθρώπους που δεν κάνουν ούτε βήμα για να βρούνε την αλήθεια, αλλά ξέρουν πώς να συμβουλεύουν τους άλλους πως να κάνουν χιλιόμετρα σε αυτή.
Επίσης,η σχέση μεταξύ κοινωνικών μέσων δικτύωσης (social media) και δημοκρατίας είναι σημαντική και συχνά αντικείμενο συζητήσεων και έρευνας. Αυτή η σχέση διαμορφώνεται από πολλούς τρόπους και έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές πτυχές που απεικονίζονται στην συνέχεια/Οι σπουδαιότερες θετικές είναι:
- Ενίσχυση της ελευθερίας του λόγου: Τα κοινωνικά μέσα δίνουν στους ανθρώπους την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους και να συζητήσουν θέματα. Αυτό ενισχύει την ελευθερία του λόγου και τη δυνατότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο.
- Ενημέρωση: Τα κοινωνικά μέσα αποτελούν μια σημαντική πηγή ενημέρωσης. Οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν γεγονότα, να διαβάζουν νέα και να ενημερώνονται γρήγορα για τις εξελίξεις.
- Ευκαιρίες για συμμετοχή: Τα κοινωνικά μέσα μπορούν να διευκολύνουν τη συμμετοχή των πολιτών σε πολιτικές διαδικασίες. Μπορούν να διοργανώνουν καμπάνιες, να συμμετέχουν σε ψηφοφορίες και να επικοινωνούν με τους εκλεγμένους αντιπροσώπους.
Και αντικειμενικά οι πιο συχνές αρνητικές επιδράσεις είναι:
- Διάδοση ψευδών ειδήσεων: Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μπορούν να διαδίδουν εύκολα ψευδείς πληροφορίες, που μπορεί να επηρεάσουν την δημόσια συνείδηση και τις πολιτικές αποφάσεις.
- Φίλτρο φυλακής (filterbubbles): Οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων δικτύωσης μπορούν να δημιουργήσουν “φίλτρα φυλακής,” όπου οι χρήστες εκθέτονται μόνο σε πληροφορίες που συμφωνούν με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις τους, περιορίζοντας την πολιτική ποικιλομορφία και τη διάλεξη.
- Προκλήσεις στην ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των δεδομένων: Η ανταλλαγή προσωπικών πληροφοριών στα κοινωνικά μέσα μπορεί να θέτει ζητήματα σχετικά με την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των δεδομένων των χρηστών.
Συνολικά,τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίδραση στη δημοκρατία, ενισχύοντας την ελευθερία του λόγου και την συμμετοχή των πολιτών, αλλά παράλληλα αντιμετωπίζοντας προκλήσεις σχετικά με την αξιοπιστία της πληροφορίας και την ιδιωτικότητα. «Η βασική στρατηγική για να αλλάξεις τον κόσμο είναι η αισιοδοξία. Αν δεν πιστεύεις ότι το μέλλον μπορεί στα αλήθεια να είναι καλύτερο, δεν πρόκειται ποτέ να αναλάβεις την ευθύνη να βγεις μπροστά για να το φτιάξεις. Αν θεωρείς ότι δεν υπάρχει ελπίδα, διασφαλίζεις ότι δεν θα υπάρξει πραγματικά καμία. Χρειάζεται να πιστεύεις ότι υπάρχει στον άνθρωπο ένα ένστικτο ελευθερίας και Δημοκρατίας για να συμμετέχεις στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο».
Τέλος,οι δεξιότητες επικοινωνίας & αυτοδιαχείρισης σε συνδυασμό με την σκέψη σχεδιασμού & καινοτομίας & την συνεργατική εργασία μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους νέους όχι μόνο να είναι αποτελεσματικοί χρήστες της τεχνολογίας, αλλά και να γίνουν ενεργοί δημιουργοί και κατανοητές φωνές στον ψηφιακό κόσμο που κρύβει κυνδύνους και για τον άνθρωπο και για την Δημοκρατία. «Σ᾿αυτό τον κόσμο, ποὺ ολοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται όλους τοὺς άλλους. Πρέπει ν᾿αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται». «Γιώργος Σεφέρης»
Ελπίδα και Υπομονή..Η Σοφία του Κόσμου σε δύο λέξεις…
